Nuk mund të harrohet Amerika
Reportazhe | Zef Prenka | 19.06.13 | 22:54
Ç’është jeta pa dritën që ta jep dashuria, pyeste Schileri në kohën e tij. Një vizitë në Nju York, por edhe një ribashkim i përmallshëm me antarët e ngushtë të familjes së ndodhur larg trungut të Atdheut, i dha impuls përforcimit të dashurisë. Një vizitë në tokën e premtuar, tejmatanë brigjeve të mëndafshta rë Oqeanit, të bind se edhe këtu jetohet, madje më mirë se në disa vende tjera të globit tonë. Në ceremoninë e parapërgaditjes për një dasmë madhështore dugagjinase, zotit të dasmës Xhevat Lulaj dhe bashkëshortes së tij, Emines, u qeshët fytyra nga gëzimi për martesën e djalit të vetëm.
Lëvizje të palodhshme njerëzish në përhapje të dasmës. Pritje e përcjellje grupesh të ndryshme bashkatdhetarësh nga Shqipëria e Kosova dhe trevat e tjera të banuara me shqiptarë. Të gjitha këto m’i ripërkujtojnë ngazëllimet e moçme të trevave të Dukagjinit. Harroja se ku jam. Më dukej se isha në Kosovë, por kur dilja jashtë dhome t’i prisja e përcjellja dasmorët, para syve më dilnin ndërtesat e larta me një arkitekturë të përkryer, bulevarde të gjera dhe rrugë moderne me një infrastrukturë tipike amerikane. E dija se jam larg Kosovës, në Njy Jorkun e famshëm të Amerikes mike.
Më bëri përshtypje fakti se edhe këtu ruhen me xhelozi traditat tona, pritja, përcjellja, shërbimi me mirëseardhje, shërbimi me cigare e kafe, dhe pritje tjera të përzemërta. E unë, në heshtje, lexoj në fytyrat e secilit brengat e familjes, të vendlindjes, dhe mallin për Atdhe. Po qasej mbrëmja dhe njërëzit nuk kishin të ndalur. Ishte nata e parë për mua përtej oqeanit, edhe pse këtu koha ndryshon për gjashtë orë me atë të Europës. Si për çudi unë nuk ndjeja kurrfarë lodhjejeje. Në çdo anë ndjehej një atmosferë e veçantë dhe e papërshkruar gëzimi.
Rreth orës 18.00, në Odën e burrave, me një celular në dorë hyri vajza e vëllait, Albulena, dhe m’u drejtua: Xhaxhi im i dashur, një telefonatë për Ju! Në anën tjetër të telefonit më lajmërohet Rita Saliu, më fjalë shumë të ngrohta: Vëlla Neki, mirëse ke ardhur në shtetin tonë! Po si e kalove rrugëtimin, si e ke lënë familjen dhe si i gjete më të dashurit tu në New Jork? Uroj që të kaloni mirë! Rita, pa vonuar kalon në temë: Neki vëllai! Ademi dhe unë vijmë nesër në mëngjes, dhe shkojmë së bashku për t’a vizituar Federatën Panshqiptare të Vatrës. Takimin zyrtar e kemi pregaditur me kohë, andaj kaloni mirë deri nesër!
Oda e Njy Jorkut, me burra nga Kosova, kishte renë në qetësi duke e përcjellur me vëmendje telefonatën time me motrën tonë të dashur, Rita. Daja im që ka lënë të tetëdhjetat, e then qetësinë e odës duke mu drejtua me këto fjalë: Valla bre lum daja, ne këtu jetojmë qe sa dekada, e Vatrën ende nuk kemi pasë rastin ta vizitojmë. E ty dhe mikut tënd që te ftoi në telefon, i lumtë! Kurse unë nga modestija nuk doja që të bisedoja para kohe për këtë vizitë të caktuar, për kohën e rezervuar enkas për mua nga miku im, Ademi dhe Rita Saliu, andaj doja të kalonim në një temë tjetër. Një zile tjetër ndërpreu bisedën dhe një grup bashkëkombasish, erdhën me rastin e dasmës dhe vërtetë u ndryshua tema e bisedës.
Tani, në shpirtin tim kishte filluar të ndërtohet porta e një muri të ri të fantazisë për vizitën që do t’ia bëjmë nesër Federatës Panshqiptare ”Vatra”, Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, çerdhes së ngrohtë të organizatës më të fuqishme patriotike të diasporës shqiptare dhe organizatës më jetëgjatë të emigracionit shqiptar gjatë shek. XX, aty ku dikur Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica dhe patriotët e tjerë shkrinë kohën, mundin dhe pasurinë për çështjen e shenjtë në ndihmesë të shtetit i cili gjendej në udhëkryqin më të rrezikshëm, me ç’rast, më 20 dhjetor 1912, siç pat shkruar një analist i kohës “kish lindur Shqipëria, fëmija më i vogël i Europës, një fëmijë i vogël e i sakatuar, me kumbar”. Sir E. Grein. (“N.Jorgaqi, Jeta e Fan S. Nolit, fq. 278).
Vatra e bekuar e rilindsëve tanë
Të nesërmen në mëngjes herët, mysafirë të parë në përharje ishin Adem e Rita Saliu, ku pas një qëndrimi të shkurtë vazhduam rrugëtimin në drejtim të Federatës Panshqiptare “Vatra” në New York. Makina na ndali para hyrjes ku bëmë përpjekje që t’i bejmë ca foto, por pa pritur u hap dera dhe u duk një burrë i pashëm që në shiqim të parë lënte përshtypjen e një diplomati amerikan. Në shoqeri me Ritën u ngjitëm shkallëve të Vatrës. Burri para derës na uroi mirëseardhje në shtëpi, duke na u prezentuar me emrin Dalip Greca, dhe na shoqëroi në dhomën e pritjeve zyrtare. Urdhëroni e uleni se kryetari pasë pak do të vijë. Është këtu, por për momentin i zenë me një delegacion.
Veprimtarja e pa lodhur dhe aktivistja e humanistja e çështjes shqiptare, Znj. Rita Saliu, si bija e shtëpisë në Vatër, bëri prezantimin tim para miqve në pika të shkurta. Njëkohësisht edhe mua më njoftoi me Nikoletë Buçaj, si dhe me Dalip Grecën e famshëm, ishdrejtuesin e Illyrisë dhe editorin aktual të Gazetës Dielli. Pastaj filloi biseda e njoftimeve miqësore e individuale. Ne selinë e Federatës Panshqiptare “Vatra” na rrethonte një ambient i rrallë e i paparë. Më dukej se muret dhe të gjitha ato foto historike në kornizë, përshpërisnin dhe buzëqeshnin shqip. Më dukej se krenoheshin me punën e tyre, e bashkë me ta krenohesha edhe unë. Mua që m’u dha rasti t’i vizitoj, falë Adem dhe Rita Saliut, të cilën vizitë e kisha ënderruar që nga koha kur kisha lexuar e mësuar për emrin e Fan Nolit, Kristo Floqit dhe Faik Konicës. Shpalimet historike për aktivitin e shqiptarëve që bashkëvepronin me Federaten Panshqiptare ”Vatra” janë të paharruara.
Biseda jonë e përzemërt vazhdonte tempon e vet, sikur të ishim miq të vjetër, si nga ana e sekretareshës së Vatrës, si nga ana e editorit të Diellit. Nga kjo pritjeje e përzemërt e miqësore unë ndjehesha para një befasie të këndshme të një ambienti të ngrohtë. Në bisedë e sipër, Zt. Adem Saliu rrëfente diçka shumë interesate për aktivitetin e Vatrës, për punën e vatranëve dhe të komunitetit shqiptar në Nju York e mbarë Amerikës. Papritur u hap dera dhe të gjithë brofëm në këmbë në shenjë respekti. Edhi Kryetari i Federatës Panshqiptare të “Vatrës”, Zt. Ghon Buçaj. Edhepse e kishte njoftuar me kohë për vizitën tonë, Ademi bëri prezentimin tim: Është Neki Lulaj, një veprimtar dhe një poet nga Europa. Në shtrëngim duarsh e përqafim e sipër si dy vëllezër të një gjuhe e të një gjaku, mua më tradhëtuan ndienjat dhe me rrodhën lotët e përmallimit.
Biseda jonë miqësore dhe e përzemërt vijoi në një ambient të shoqëruar nga miqtë e Vatrës, Adem e Rita Saliu, Dalip Greca dhe prania e Znj. Nikoleta Buçaj, si dhe me blicat e foto kamerave në sallë. Kryetarin rrjedhimisht e njoftova për aktivitetin dhe punën time në Gjermani, pastaj e njoftova për rrjedhat e Akademisë solemne qe u organizua nga Lidhja e Shqiptarëve në Botë me qendrën në Frankfurt, që u mbajt më 20 tetor të vitit 2012 në shenjë të 100 vjetorit të Pavarësisë, ku kërkoi falje për pamundësinë e pjesëmarrjes së tij në atë manifetsim shkencor, duke theksuar se me kohë ka qenë i ftuar. Pastaj e njoftova për bashkëpunimin e ngushtë dhe korrespodencën e rregullt që e kemi me një veteran nga diaspora shqiptare e Rumanisë, duke folur shkrutimisht edhe mbi aktivitetin e Lidhjes së Shoqatës së Shkrimtareve, Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Gjermani, nënkryetar i cilës jam.
Në shenjë respekti Krytarit Buçaj ia dhurova pesë librat e mia me të poezive dhe antologjinë ”Trinomi i lirisë”, të bashkautorve Lulaj dhe Qyqalla. Ishte shumë i kenaqur për punën dhe aktivitetin që e zhvillon diaspora shqiptare e Gjermanisë me Bukureshtin dhe me dy gazeta të famshme, Bota sot dhe Zemra Shqiptare, duke na uruar suksese të mëtejshme. Më pastaj, me insiativën e krytarit Buçaj, vizituam bibliotkën e Vatrës, duke na njoftuar me një mori gjërash shumë të vjetra si thesar i trashëgimisë së vatranëve me një lashtësi mbi një shekullore, pastaj me procesverbalet që nga koha e Nolit dhe e Konicës, si dhe e patriotëve të tjerë shqiptarë që kishin kontribuar në mbajtjen gjallë të kësaj “Ambasade” shqiptatre. Njëkohësisht, ata më dhuruan libra, broshura e studime që janë bërë për ”Vatrën” dhe disa ekzemplarë të gazetës “Dielli” e shumë gjëra të tjera me vlera të veçanta kombëtare.
Nga Kryetari Buçaj mësova për punën e palodhur studioze në sistemimin e arkivit dhe gjërave të tjera interesante që i bën editori i palodhur i gazetës “Dielli”, Zt. Dalip Greca, një shqiptar i pajisur me një vullnet të pashoq dhe me një pedantëri të rrallë. Në bibliotekë kishte shumë fotografi interesante të kohërave dhe dekadave të ndryeshme: At Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica, Paskal Aleksi, Kristo Kirka, Lambri Çirkozi, Elia Tromara, Kosta Vasili dhe të delegacioneve të ndryshme shqiptare që kishin vizituar Amerikën. E pamë edhe shtypshkronjën e vjetër të vatranëve tanë, pastaj uniformën e parë ushtarake shqiptare të vitit 1916, një gjë që nuk e kisha parë kurrë më parë. Një vend të veçantë ishte një pikturë e madhe e presidentiti të parë historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova me flamurin dardan dhe shumë objekte tjera interesante.
Njëkohësisht m’u ofrua libri i përshtypjeve të mia që mes tjerash shkrova: “Këtu, përtej Oqeanit takova botën shqiptare, njerëzit e vyer, Gjon Buçaj, Dalip Greca, Nikoleta Buçaj, vravashkat që së bashku me aktivistët e tjerë shqiptarë nuk e lejojnë kurrë të shuhet kjo prushnajë mbarëshqiptare. Lavdi! Pas shumë fotosh e njoftimesh që patëm atë ditë me një shpirt të pasuruar me një mësim të ri mbi figurat e kombit të cilë shkrijnë djersë, mund e pasuri për shqiptarinë, u ndamë me shtërngime duarsh e me një shpirt të zhurritur nga malli, duke i dëshiruar njeri-tjetrit punë të pa lodhur e mbarësi në jetë. I shoqëruar nga aktivistët Adem e Rita Saliu, vizituam Qendrën Tregtare Shqiptare në Bronx, ku edhe drekuam së bashku në një restoran shqiptar. Në mbremje u përshëndetëm me kujtimet më të bukura që i fitova unë, falë Ademit dhe Ritës.
Dasma shqiptare në trojet amerikane
Dita e Dielë. Dasma në Nju York ishte tipike kosovare. Ndryshonte ngase dasmorët niseshin për te shtëpia e nuses me dy flamuj, ate amerikan dhe shqiptar, dhe se krushkët shkonin të gjithë një një autoveturë speciale, kurse krushqit me autovetura të tjera. Edhe tek miqët e ri çdo gjë ishte e traditës. Për mua kishte karakteristika të tjera, sepse pata fatin të takohem me bashkëmoshatarët e mi të studimeve, profesorë të mi të dikurshëm dhe bashkëfshatarë qe i kisha takuar para njëzete e pesë viteve. Edhe te miqët e ri pat muzikë burimore shqiptare të traditës. Çifti i ri me i lumtur, Alberti dhe Shkurta, ishin aktorët kryesorë të kesaj dite dhe mbrëmjeje të hareshme e që dasma e filluar pasditën e shtunë, do fa ketë kulmin e saj në restorantin e zgjedhur për karërqind dasmorë, të cilët i argëtoi muzika e zgjedhur popullore dhe vallëzimet tipike shqiptare, të ruajtura brez pas brezi me një xjelozi dhe besnikëri të pashoqe, ketu përtej brigjeve të mëndafshta të oqeanit Atlantik.
Rëndësi të veçantë pati edhe një vizitë në Mannhetan, të shoqëruar me dhëndërrin e ri, Albertin, unë dhe mesuesi im i dikurshëm në tetëvjeçare, vëllau i madh Demushi, tashmë i pensionuar. Një sheti e vizitë nga Bronxi, Albany e Mannhetani, buzë oqeanit. Çfarë të shikonin sytë më shumë se ndërtesat e mëdha që preknin me buzë majat e qiellit të kaltërt! Pasoi pastaj një vizitë Biblotekës me të vjetër të New Yorkut, e posaçërisht Qendrës Ndërkombëtare të Tregtisë, që ta përkujton me keqardhje tragjedinë e Shtatorit të Zi (2001), kur humbën jetën mbi tremijë njerëz të pafajshëm.
U kthyem në mbrëmje pas një lodhjeje të këndshme. Një ditë e veçantë për mua ishte dita kur pata caktuar t’i bëj një vizitë motrës sonë Rita. U takuam së pari në shtëpi, e më pastaj na u dha rasti të rrugëtojmë së bashku për në Boston. Kisha plane të ndryshme se si të shkoja, por fati i prin njeriut që për pakë ditë nuk mund ta shohë Amerikën. Nipi im, Zt. Fatmir Krasniqi, me banim në Nju Xhersi, më lajmërohet me telefon dhe më thotë: Dajë, nesër kam huazuar nga puna e përditshme një ditë të lirë, dhe jam në dispozicionin tënd që të shkojmë kah t’i kesh ti planet! Mos llogarit në asgjë se unë jam në disponimin tënd! Mirë, i përgjigjem, nesër e kisha në plan ta vizitoj motrën Rita Saliun dhe bashkë me të kemi një takim të paralajmeruar me Adem Saliun që të takohemi me At Arthur Liolini, pasardhësin e At Fan Nolit në Boston.
Diku rreth orës gjashtë të mëngjesit jam aty dhe fillojmë rrugëtimin. Kaluam disa qinra kilometra dhe arritëm tek shtëpia e Adem e Rita Saliut. Një mikpritje bujare në një dhomë modeste e dekoruar për mrekulli. Në një vend të veçantë kishin zenë medaljet, diplomat, mirënjohjet, dekoratat, fotografitë me President Rugovën e president Bil Klintonin, me Merlin Olbrajtin, me President Bamir Topin, me Akademik Mark Krasniqin, me Vesley Clarkun, me shumë foto refugjatësh nga Kosova që i kishin strehuar bashkëshortët Saliu në shtëpinë e tyre muze. Veprimtarja, humanistja, atdhetarja e poetja Rita Saliu ishte shumë e përmbajtur dhe nuk lavdërohej për shërbimin e bërë bashkatdhetarëve tanë, të sëmurëve e të plagosurve që i kishte marrë vullnetarisht nga Kosova në shërbime vetanake. Ajo kurrë nuk ishte ndjerë lodhje për mundin e vullnetin dhe punën e saj 24 orëshe, pa pushim e gjumë dhe lodhje mes tjerash pohon: “Nuk është kurrë lodhje as molisje kur njeriut i jepet shansi të sakrifikohet e të puojë për Atdheun e vet.” Dhe, pas një kaftjalli të lezetshëm dhe një kafeje tradicionale, e morrëm rrugën për në Boston.
Kryekisha Orthodokse Shqiptare e Bostonit me vlera të shejta
Gjatë rrugës bisedat ishin ndër më të ndryshmet. Rita na shpjegonte se në cilat pjesë të Amerikës gravitojnë me shumë shqiptarë përveç Nju Yorkut. Me t’u ofruar në Massachusetts, më njofton se më 31 maj dhe 1 e 2 qershor, në Kishën Ortodokse shqiptare “Fjetja e Shën Mërisë”, mbahet Festivali i 15-të Shqiptar, ku pritet të marrin pjesë mbi 20 mijë bashkatdhetarë. Neve rastësisht gjendeshim pranë asaj Kishe, dhe i them unë Fatmirit: “Pa ndale çik këtu, të lutem, se ajo Shqiponjë e madhe po me jep me kuptue se jemi dikund afër, në komunitetin shqiptar.” Me të ndaluar, shof një pllakatë të madhe në gjuhën shqipe ku shkruate YLIRIA. E Rita na thotë se pikërisht për këtë kishë e pata fjalën, se mu në këtë kishë kam mbajtur disa takime në Informimin dhe sensibilizimin e çështjes së Kosovës. Posa e ndalëm makinën, ajo nxitoi tek hyrja e Kishës kur doli një grua e cila na urdhëroi të hyjmë brenda. Unë u prezentova, por edhe ajo më tha: “Më quajnë Lisa Gregory. Prindërit e mij janë të ardhur moti nga Drenova e Korçës, por unë nuk di mirë të flas shqip.”
Sa bukur dhe sa dhembshëm, flisja me vetëveten: Asdreni i Drenovës dikurë në Bukuresht, dhe Lisa Gregory me origjinë drenovare sot në Amerikë. Me të hyrë në Shtëpinë e Zotit, para se të arrijmë te altari, më ranë në sy librat e zeza me shqiponjë ngjyrë ari në kopertinë. Me të shfletuar, pamë se gjysma ishin anglisht e gjysma shqip. Të gjitha freskat bukura të punuara ishin vetëm në gjuhën shqipe. Bëmë ca foto të bukura dhe pa u përngutur dolëm jashtë, dhe në dalje u takuam me famullitarin e kishës, Zt. Gregory Steffon dhe me Zt. Frankli Zdrulli, me të cilët bëmë ca foto dhe na ftuan në Festivalin e 15 Shqiprar, kurse unë ua dhurova librat “Balada e Heshtjes” dhe “Bukuri e bekuar”.
Pasi u përshëndetëm përzemërsisht me ta, vazhduam rrugën për në Boston, ngase atje e kishim orarin e caktuar të një takimi të ri. Ishte pakë sa e gjatë rruga dhe nuk mundëm të arrijmë me kohë që të takohemi më At Arthur Linolinin (pasuesin besnik të Nolit), por ai ngase kishte paur një takim tjetër kurse ne ishim vonuar duke e porositur sekretareshën që të takohemi bashkë në Kryekishën e Orthodokse Shqiptare ne Boston, themeluar nga Fan Noli.
Mikprita ishte e shkëlyeshme me një buzqeshje bujare në sallën e rezidencës për mysafirë. Çdo gjë ishte e nivelit të lartë, nga sekretaresha e Kishës e cila e fliste një shqipe të pastër duke pohuar: Unë nuk di shumë fjalë shqipe, por vehten e ndjej si shqiptare. Pastaj nga ajo mësuam për aktivitetin e shqiptarëve në Boston dhe rrethinë, si dhe mbi punën shumëvjeçare të pasardhësit besnik të Nolit. I shoqeruar nga Rita Saliu dhe Fatmir Krasniqi, bëmë disa foto në foltoren e Nolit. Si shumë bij të shquar të shqipes që e kanë vizituar këtë vend të shenjtë, edhe unë pata rasti që të ulem në karrikën e Nolit.
Sekretareshës së Kishës ia dorëzova për bibliotekë pesë përmbledhjet e poezive të mia dhe pas ca fotove tjera u ndamë miqësisht me një lamtumirësi të përzemërt jetësore. Neve vazhduam rrugëtimin për në varrezat Forest Hills-Boston, në Redwooo Ave 36, ku pushon trupi i pa jetë i Fan S. Nolit, dhe mu në të njejtën rrugë është Pllaka përkujtimore ku deri para ca vitesh kanë pushuar eshtrat e Faik Konicës. Ne të tre, me tufa lulesh dhe me nga një minutë heshtjeje, i uruam lavdi jetës dhe veprës së pavdekshme të Nolit dhe Konicës. Pas qëndrimit dhe shoqërimit dyorësh me burrat e kombit, neve vazhduam rrugën e kthimit për në Mansfield në shtëpinë e Adem e Rita Sliut.
Pas një darke solemne me Ademin, Veliun babain e Ritës, Fatmirin, dhe pas shumë dhuratave (Kompleti i Nolit nga studijuesi Nasho Jorgaqi që ma dhuroi Adem Saliu dhe disa dhuratave të tjera), në mbrëmje udhëtuam për në New York, pas një dite të ngjeshur me aktivitete kulturore, falë çiftit të mrekullueshëm bashkëshortor, Adem e Rita Saliut. Në ndarje Rita më premtoi se do përpiqet të ma mundësojë një takim me Editorin e gazetës Iliria, Vehbi Bajrami, që ishte shumë i zënë, ndaj këtë e lamë për një herë tjetër, për një takim të ri me Amerikën mike. Të gjitha këto vizita, mbresa, e takime do të më ngelën ndër kujtimet më të çmueshme të jetës sime. Më vjen keq, sepse për një kohë kaq të shkurtë, nuk mund të shifet krejt Amerika.
BOX
Në kuadrin e fotografive të shumta dallohen: Një pikturë e rrallë e Presidentit historik Dr. Irahim Rugova në biblotekën e Vatrës; moment duke ia dhuruar librat me poezi Kryetarit të Federatës Panshqiptare “Vatra”, Dr. Gjon Buçaj; Znj. Nikoleta Buçaj dhe editori i gazetës” Dielli”, Dalip Greca; atdhetari Adem Saliu dhe kryetari i Vatrës duke m’i dhuruar disa libra; unë me kryetarin e Vatrës, Dr Gjon Buçaj dhe editorin e gazetës “Dielli”, duke shfletuar ca dokumente interesante nga arkivi; mysafiri i Vatrës nga Gjermania duke firmosur në librin e përshtypjeve të Vatrës; pamje në sallën e Konferecave të Vatrës mes dy kolosëve, Nolit dhe Konicës; me Rita Saliun dhe Lisa Gregory në Kishën Ortodokse në Massachusetts; me Gregory Steffon dhe Rita Saliun në Massachusetts; moment duke ia dhuruar librin “Balada e heshtje” Kryetarit të Festivalit të 15 Shqiptar, Zt. Frankli Zdrulli; në foltoren e Fan S. Nolit në Boston; kosovari i Gjermanisë në karrikën e Nolit në Boston; pranë varrit të editorit të parë të Diellit, Fan S. Noli, në Forest Hills Redwooo Ave 36; pranë pllakës përkujtimore të Konicës në Forest Hills Redwooo Ave 29, eshtrat e të cilit tashmë prehen në Atdhe.
Albert e Lule Shkurte Lulaj
Komente